‘Algemeen belang’
Toespraak ter gelegenheid van de ‘March 2023 Graduation’ op 09 maart 2023 in de Torarica Royal Ballroom.
Van harte begroet ik eenieder die door aanwezig te zijn aan de luister van deze ceremoniële samenkomst bijdraagt!
We zijn bij elkaar om het afstuderen te vieren van degenen, die vanwege de Covid pandemie, ernstige vertraging in hun studie hebben ondervonden. Maar vandaag herdenkt FHR ook zijn 23e geboortedag en daarom maak ik van de gelegenheid gebruik om in mijn toespraak aandacht te besteden aan een aspect van de missie dat in de samenleving onder druk staat. Onze missie is het streven om bij te dragen aan een goed ontwikkelde samenleving en dit te bewerkstelligen door studenten in een ethische en ambitieuze leeromgeving te voorzien van hoger onderwijs naar internationale maatstaven. Zodoende worden hun beroeps- en professionele competenties verder ontwikkeld en versterkt, en hun commitment aan het algemeen belang zeker gesteld.
Afgestudeerden, elk van jullie kan zich erop beroepen – onder moeilijke omstandigheden – in de afgelopen jaren deel te hebben genomen aan de realisatie van deze missie. Jullie zijn door je gedisciplineerde inzet en toegewijde begeleiding van docenten competente professionals geworden die goed zijn voorbereid, om als hoger opgeleiden, aan het arbeidsproces deel te nemen en aan de ontwikkeling van de samenleving richting te helpen geven. Jullie zijn er bovendien op ingesteld om hoop op een mooi vooruitzicht niet alleen te koesteren, maar om, naar gelang dat nodig is, daarvoor ook verantwoordelijkheid op je te nemen. Hiervoor verdienen jullie hartelijke gelukwensen en een daverend applaus.
Maar ik moet bij de voldoening die hiervan uitgaat, een aantekening plaatsen. De staart van onze missie verwijst naar commitment aan het algemeen belang als een einddoel van het genoten onderwijs en een uitgangspunt van jullie aanstaande carrière pad. Omdat in de afgelopen twee decennia de oriëntatie over de betekenis van het algemeen belang in beweging is, wil ik daar vanavond iets over zeggen.
Ik hoop dat een reflectie over wat we onder het algemeen belang moeten verstaan, en hoe aan de commitment daaraan inhoud gegeven moet worden, in deze tijd van onzekerheid en polarisatie, jullie enig houvast zal bieden.
In de loop van de tijd is de betekenis van het algemeen belang vanuit talrijke invalshoeken benaderd. In de huidige postmoderne tijd is de benadering ervan als regulatief ideaal gezaghebbend. Dit concept is door de beroemde filosoof Immanuel Kant reeds in de 19e eeuw geïntroduceerd maar het is thans in de filosofie algemeen aanvaard als een van de intellectuele concepten die de menselijke samenleving ordenen. In deze benadering van het algemeen belang is het geen zuiver abstract en ook geen statisch begrip, maar een begrip dat zijn betekenis verkrijgt, en voor zijn inhoud mede afhankelijk is, van zijn concrete beleving door de samenleving. Die beleving betreft een veelheid van onderliggende idealen zoals gemeenschapszin, sociale eensgezindheid en culturele identiteit. Het is een noodzakelijk en alleszins nastrevenswaardig, maar niet bereikbaar ideaal. Zijn functie is te vergelijken met die van een poolster die nimmer kan worden bereikt maar altijd richting aangeeft.
Deze functionele betekenis van het algemeen belang impliceert dat een samenleving niet in staat is als zodanig te functioneren indien haar leden niet een gemeenschappelijk idee hebben van wat het overkoepelend belang is, dat hun individuele belangen overstijgt en samenleven bevordert en ondersteunt.
Dit is vooral relevant in tijden als die waarin we thans leven en waarin alles verandert, niets blijvend lijkt en vele zaken die zekerheid boden, ernstig betwijfeld worden. Juist in deze tijden van complexiteit is de motiverende en ordende kracht van de focus van het algemeen belang onmisbaar. In dit licht bezien is het algemeen belang niet een doel op zich maar een middel, een basisvoorwaarde voor menselijk samenleven en menselijke ontwikkeling. Het algemeen belang moet voor de samenleving en voor het individu in de samenleving een sociale bron zijn waar men zich op kan verlaten, en waar men kracht en vertrouwen uit kunnen putten.
Tot zover over de betekenis van het algemeen belang.
Nu de vraag hoe aan het algemeen belang zin en vorm moet worden gegeven Er zijn in de afgelopen decennia meerdere uiteenlopende antwoorden op die vraag gegeven maar ik beperk me tot de bespreking van twee actuele perspectieven.
Een is het neoliberale perspectief. Het is gebaseerd op de stelling dat het algemeen belang in de samenleving geen issue is indien eenieder verantwoordelijkheid neemt voor zichzelf en zijn directe omgeving. Een extreme pleitbezorger van deze leer was Margaret Thatcher die in 1987 in haar verdediging ervan zo ver ging, dat ze niet alleen verantwoordelijkheid van de samenleving voor behartiging van het algemeen belang ontkende, maar ook het bestaan van ‘iets als een samenleving’ in twijfel trok. Dit is niet het perspectief dat voor ons leidend mag zijn.
We mogen ons daarom gelukkig prijzen dat de financiële crisis van 2008 en de Covid pandemie daarna, ons hebben doen beseffen hoe complex onze moderne manier van leven is en hoeveel we van anderen afhankelijk zijn. Dit besef wordt nu verhevigd door de dringende en alom gevoelde behoefte aan gemeenschappelijke antwoorden op de acute bedreiging van onze planeet vanwege een individualistische, door de markt gedomineerde inrichting en manier van doen van de samenleving. We worden ons er daardoor weer van bewust dat we allen, dankzij en door anderen, bestaan.
Deze ontwikkeling zorgt voor een opleving van de klassieke liberale gedachte dat het algemeen belang als een betrouwbaar raamwerk van juridische, economisch en sociale normen, noodzakelijke verbindingen in de samenleving tot stand brengt. Het algemeen belang wordt daarom beschouwd als de som van de voorwaarden van het sociale leven waarmee mensen, families en samenwerkingsverbanden hun eigen perfectie beter en voortvarender kunnen bereiken.
De heroriëntatie op dit tweede perspectief van het algemeen belang herwint schoorvoetend veld. De vertraging hangt samen met de opvatting van rechtse politieke stromingen dat er sprake is van een inherent conflict tussen behartiging van het algemeen belang en het waarmaken van individuele aspiraties voor vrijheid. Maar dit is een misvatting: de functionele belangrijkheid van sociale verbindingen wordt in linksgeoriënteerde politieke opvattingen terecht erkend als uitgangspunt van individuele vrijheid. Vooral in crises wordt het duidelijk dat er zonder algemeen belang geen individuele vrijheid is. Hoewel we gevallen van zelfrealisatie plegen toe te schrijven aan toepassingen van autonomie, zelfdiscipline of zelfwerkzaamheid zijn ze nimmer alleen het resultaat van individuele inspanning maar in wezen altijd afhankelijk van collectieve randvoorwaarden en inbreng.
Afgestudeerden, Ik sluit af met de volgende samenvatting als advies voor de toekomst:
Realiseer je steeds dat het algemeen belang de samenleving bij elkaar houdt. Het algemeen belang is niet in tegenspraak met vrijheid, noch individueel noch collectief. Het is zijn uitgangspunt.
Vertegenwoordigers van sommige sectoren van de samenleving willen ons doen geloven dat functionele differentiatie en het marktmechanisme de belangrijkste basis vormen van de moderne samenleving. Ze vergissen zich. Hoe zeer die drijfveren in de praktijk ook dreigen de overhand te nemen, we moeten met volharding de sociale orde van onze samenleving bouwen op sociale normen van verbondenheid. Het is immers de kwaliteit van die verbondenheid waar de ordening zijn legitimiteit en kracht aan ontleent. Laten we daarom indachtig blijven dat behalve de rol van de staat en de verantwoordelijkheid van het individu, vooral ook de grondslag van het sociale leven, een kwestie is van ‘oog voor het algemeen belang’.
Ik dank U allen voor Uw aandacht.
Hans Lim A Po
09 maart 2023
